استان هرمزگان، جنوبی ترین استان ایران، در ساحل خلیج فارس و دریای عمان با مساحتی حدود ۶۸ هزار و ۴۷۶ کیلومتر مربع قرار دارد. این استان از شمال و شمال شرقی با استان کرمان، از شمال غربی و غرب با استان های فارس و بوشهر و از شرق با استان سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آبهای گرم خلیج فارس و دریای عمان به صورت نواری به طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر در بر گرفته است. مرکز استان هرمزگان، بندر عباس است و از شهرهای مهم آن می توان به: ابوموسی، بندر جاسک، بندر لنگه، حاجی آباد، رودان یا دهبارز، قشم، کیش، میناب، تنب بزرگ و تنب کوچک اشاره کرد.
موقعیت جغرافیایی
استان هرمزگان از لحاظ جغرافیایی به دو بخش کوهستانی و جلگه ای و ساحلی تقسیم می شود. از آن جا که بیش از ۷۰ درصد مساحت این استان را کوه ها و ارتفاعات کوتاه و بلند و نیز دشت ها و دره های مرتفع تشکیل داده است، این استان جزو مناطق کوهستانی محسوب می شود.
کوه های این منطقه که ادامه رشته کوه های زاگرس هستند با جهت شمال شرقی به جنوب شرقی تا داخل آب های خلیج فارس امتداد یافته و به تدریج از ارتفاع آن ها کاسته می شود. به طور کلی ادامه این رشته کوه ها با کاهش ارتفاع ، به تپه های ماهوری آهکی، گچی و شنی منتهی شده و به زمین های پست ساحلی خلیج فارس و دریای عمان متصل می شود. مرتفع ترین کوه های این استان عبارتند از: کوه گنو با ارتفاع ۲,۳۴۷ متر درفاصله ۲۰ کیلو متری شمال شهر بندر عباس در جلگه ایسین، کوه فارغان با ارتفاع ۳,۲۶۸ متر و کوه شب با ارتفاع ۲,۸۶۱ متر.
اما برخلاف بخش کوهستانی استان، حاشیه باریک ساحلی که جلگه ای پست و کم ارتفاع است، مساحت کمی از هرمزگان را به خود اختصاص داده است. این ناحیه پست ساحلی، در اطراف تنگه هرمز وسعت بیشتری دارد.
با توجه به مشخصات اقليمي و استقرار استان هرمزگان در منطقه فوق حاره اي، گرمي هوا مهم ترين پديده مشهود اقليمي منطقه است. استان هرمزگان از مناطق گرم و خشك ايران است و اقليم آن تحت تاثير آب و هواي نيمه بياباني و بياباني قرار دارد. هواي نوار ساحلي در تابستان ها بسيار گرم و مرطوب است و گاهي نيز دماي آن از ۵۲ درجه سانتيگراد تجاوز مي كند و زمستان های ملایم و کوتاه دارد. تعادل آب و هوای استان هرمزگان تحت تاثیر توده های مختلف هوای شمالی، غربی و جنوبی قرار دارد و به طور كلی خشك و كم باران است و بارندگی در آن اغلب به صورت رگبار و سیلاب در ماه های زمستان صورت می گیرد. به همین دلیل می توان؛ مهم ترین ویژگی آب و هوای استان هرمزگان داشتن یک فصل طولانی گرم و یک فصل کوتاه خنک است، به این معنی که فصل گرم همراه با هواي شرجي از اوايل اسفند ماه شروع شده و به مدت ۹ ماه طول می کشد . در مقابل فصل خنک استان نیز همراه با خشكي نسبي هوا از اوايل آذر ماه شروع مي شود و به مدت ۳ ماه ادامه می یابد و تحت تاثير توده هاي هواي خنك غربي قرار مي گيرد. ولی با این حال دماي هواي اين استان در سرد ترين شب هاي سال به ندرت به صفر درجه مي رسد و در روزهاي زمستاني دماي آن از ۱۰ درجه سانتيگراد بالاي صفر پايين تر نمي آيد.
علاوه بر این ها؛ در استان هرمزگان با توجه به فصول سال، بادهای مختلفی در طول سال می وزد كه مهم ترین آنها باد شمال، قوس، سهیلی، ناشی یا نعشی و بادلوار هستند. بادلوار، ویژگی مناطق گرم و خشك صحرایی استان و به آتش باد نیز معروف است.
همچنین استان هرمزگان به علت قرار گرفتن در منتهی الیه جنوب غربی کوه های زاگرس، فاقد ذخیره برف دایمی است و بخش مهمی از آب رودخانه‌های موجود در این منطقه نیز، بر اثر گرمای زیاد تبخیر شده و پس از طی مسافتی کوتاه، خشک می‌شوند. تعداد دیگری از رودهای این منطقه، به علت عبور از نمکزارهای ساحلی و یا دشتهای گچی شور شده به خلیج می‌ریزند. رودخانه‌های استان هرمزگان به طور کلی به دو گروه: رودخانه های شور و رودخانه آب شیرین تقسیم می‌شوند. رودخانه‌های آب شور؛ اغلب در غرب استان جریان دارند، مانند رودخانه شور، کل و مهران و رودخانه‌هایی آب شیرین؛ در شمال و شرق استان جریان دارند، مثل رودخانه گنج، میناب و رودخانه شمیل.
پیشینه تاریخی
استان هرمزگان دارای تاریخی با قدمت چند هزارساله است. بندرها و جزیره های هرمزگان در دوره های گوناگون پیش از اسلام از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. دریای پارس یا دریای عمان وخلیج فارس امروزی که استان هرمزگان نیز در کنار آن قرار گرفته، از کهن ترین دریاهای جهان به شمار می رود. هر چند درباره تاریخ دیرینه خلیج فارس اطلاعات زیادی در دست نیست و اطلاعات موجود فقط بر پایه گمان و یا بر بر اساس افسانه های قدیمی و اسناد تاریخی چون تورات، کتیبه های میخی و آثار بر جای مانده از دوران باستان است، ولی با وجود و بر اساس همین منابع، ساکنین نخستین خلیج فارس که حدود ۱۰ هزار سال پیش در خلیج فارس زندگی می کردند از سه شعبه تشکیل می شدند که عبارتند از: «دراویدها» که از ساکنین مکران بودند و پس از تسلط بلوچ ها بر این ناحیه، با نژاد بلوچ ها در آمیختند، دومین شعبه،سامی ها، از ساکین کرانه های عربستان بودند و سومین شعبه، عیلامی ها، بودند که در منطقه خلیج فارس تا نزدیکی بوشهر سکونت داشتند.
براساس تحقیقات به دست آمده؛ عیلامی ها از هزاره سوم پیش از میلاد، صدها سال بر خلیج فارس و جزیره های استان هرمزگان، به ویژه جزیره های قشم، کیش، لارک، لنگه و جاسک حکم رانی کرده و از آن ها به عنوان راه ارتباطی برای بازرگانی با هند غربی و دره نیل استفاده می کردند. طبق سنگ نوشته های بدست آمده، دریای پارس مورد توجه اقوام ساکن در «میان رودان» بین ا لنهرین، چون آشوریها، اکدی ها و بابلی ها بوده و آنها رفت و آمد هایی در این منطقه داشته ا ند.
در دوره مادها و به ویژه در زمان قدرت هووخشتره، مرز جنوبی ایران تا کرانه های جنوبی دریای پارس امتداد داشت. در اين زمان هرمزگان تابع ساتراپ یا استان درنگيانه و بخشی از کرمان بود. در افسانه ارتیره یا ارتیتراس نوشته اگاتارخیوس آمده است: «شاهزاده ای بنام اریتره یا ارتیتراس در سواحل خلیج فارس – که البته پژوهشگرانی چون احمد اقتداری هر مز کهنه دانسته اند- در حال سفر به پاسارگاد بود که در سیل قرار می گیرد که در نهایت با گله و رمه هایش وارد جزیره قشم شده که در این دوره خالی از سکنه بوده است. این فرد سپس مردم سواحل را به جزایر راهنمایی می کند.»
در زمان هخامنشی، به ويژه داريوش بزرگ، ايراني ها کم کم در سواحل و آب های درياهای سياه و سرخ نيز نفوذ کردند. داريوش بزرگ، دريا سالار يونانی خود، «اسکولاخ یا اسکيلاس» را مامور بررسی کناره های دريای پارس کرد. اسکولاخ و همراهانش تمامی جزيره ها و سواحل دريای مکران، خليج فارس، دريای سرخ و دريای باختر را در طی کردند و به آگاهی های ارزنده ای دست یافتند. اين سفر دريايی از نظر بازرگانی و نظامی برای ايران سودمند بود و باعث برقراری وابسته گی بازرگانی ميان هندوستان و دريای باختر گرديد.
در دوره حکومت اشکانیان؛ این دولت پس از غلبه بر سلوکی ها، استان هرمزگان را بر قلمرو خود افزودند و از دریای پارس و بین النهرین در مقابل رومیان محافظت کردند.
ههچنین استان هرمزگان در زمان ساسانيان، از مراکز مهم داد و ستد و پيوند بازرگانی به شمار می رفت.
در سال های اولیه حکومت اسلامی، سواحل هر دو طرف دريای پارس، از جمله استان هرمزگان به دست مسلمانان افتاد. ابوهوريره، از ياران پيامبر (ص) در زمان عمر- خليفه دوم - پس از تصرف بحرین و قسمت های غربی خلیج فارس با حمله به بخش های شرقی خلیج فارس ، تمامی دریای پارس ، بنادر و جزیره های خلیج را تصرف و بر قلمرو مسلمانان افزود .
ديلميان نخستين دودمان ايرانی بودند که پس از غلبه اعراب بر ایران، بار ديگر بر سراسر جزيره ها، بندرها و آب های استان هرمزگان و ديگر نقاط خليج فارس دست یافتند.
به ترتيب در سال های ۳۲۳ و ۵۳۴ هـ. ق، هرمزگان، عمان و بندرها و جزيره های آن، توسط علی ـ عمادالدوله ـ و احمد ـ معزالدوله ـ به قلمرو آل بويه ملحق گرديدند. حکومت آل بويه، در زمان عضدالدوله گسترش يافت و در تمام مدت حکومتشان، فارس و هرمزگان در قلمرو فرمانروايی آن ها بود.
پس از فروپاشی دولت ديلميان، سلجوقيان کرمان از سال ۴۵۴ تا ۵۸۳ هـ. ق، بر منطقه خليج فارس، از جمله استان هرمزگان و عمان تسلط يافتند. در دوران سلجوقی، از سوی فرمان روايان اين خاندان، حاکمانی با عنوان«اتابک» به مناطق گوناگون ره سپار می شدند. اتابکان فارس برعمان، بحرين و جزيره های خليج فارس و دريای عمان دست يافتند و تا سال ۶۶۱ هـ. ق، بر فارس و هرمزگان حکومت کردند. اما در همین سال، سلجوق شاه سلغری پس از شورش علیه هلاکو خان مغول، شکست خورد و در پی این شکست، حکومت فارس، هرمزگان و تمامی منطقه خليج فارس به دست مغول ها افتاد.
تيمور لنگ، در سال ۷۸۵ هـ. ق، پس از تصرف سيستان با حمله به شهرهای اصفهان، فارس، بوشهر، بندرها و جزيره های هرمزگان، این شهرها را نیز به قلمرو خود افزود. تيموريان، تا سال ۸۷۳ هـ. ق، که در ايران حکومت داشتند، خراج بندرها و جزيره های خليج فارس و دريای عمان را دريافت می کردند.
مابین سپری شدن حکومت ايلخانان مغول و تشکیل حکومت تيموريان، حکومت هرمزگان و خليج فارس به دست خاندان مظفريان افتاد.
در سال ۹۱۳ هـ. ق، ناوگان پرتغالی ها به فرماندهی «البوکرک» با فتح مسقط، که در آن زمان خراج گذار امير هرمز بود، با سيف الدين از اميران هرمز، به جنگ پرداخت و با شکست وی هرمز را تابع و خراج گزار پرتغال کردند. پرتغالی ها در جزيره های هرمز، کيش، بحرين، قشم، نابند و سایر جزایر خلیج فارس، دفتر بازرگانی و چندين دژ نظامی ساختند. پس از مرگ آلفونسو دو آلبوکرک در ذيقعده سال ۹۲۱ هـ. ق، تا روزگار شاه عباس اوّل، در سال ۹۹۶ تا سال ۱۰۳۸ هـ. ق، حکومت پرتغال در دريای پارس از قدرت زیادی برخوردار بود و در اين مدت مراکز بازرگانی دريای عمان و خليج فارس یعنی: کيش، چابهار، هرمز، مسقط، بحرين، قشم، جاسک به علت ناکارآمدی آنان رو به ويرانی نهاد.
در دوران صفویه، در سال ۹۹۶ هـ. ق، شاه عباس اوّل صفوی، پس از جنگ با عثمانی ها تصميم به آزاد ساختن جزيره های دريای پارس و بيرون راندن پرتغالی ها گرفت. در پی این تصمیم، شاه عباس، نه تنها توانست بحرين را آزاد سازد، بلکه جزيره های هرمز، کيش، قشم، بندرهای جاسک، چابهار و لنگه را از پرتغالي پس گرفت.
با روی کار آمدن حکومت افشاریه؛ نادرشاه افشار، در سال ۱۱۴۶ هـ. ق، توانست با بيرون راندن افغان ها از ايران بر تمامی کرانه ها و جزيره های شمالی و جنوبی خليج فارس چيره شد. اما پس از مرگ نادر شاه، شورشی سراسر کشور را فرا گرفت و در گوشه و کنار سرزمین، مدعیانی برای حکومت پیدا شد. ولی سرانجام در سال ۱۱۷۹ هـ. ق، کريم خان زند با سرکوب مخالفان و مدعیان حکومت، بر سراسر فارس، جزيره ها و بندر های خليج فارس و در واقع سراسر ایران، دست يافت و کارهای نيمه تمام نادر شاه را دنبال کرده و به پايان رسانيد.
خلیج فارس بعد از جنگ جهانی اول، نه تنها به عنوان یک معبر دریایی تجاری بسیارمهم، بلکه به عنوان بزرگ‌ترین کانون نفت و منبع مهم رشد صنایع، اهمیت اقتصادی و استراتژیکی فراوانی یافت، به طوری که کلیه طرف های تجاری خارجی ایران به ویژه انگلیس با تلاش فروان سعی می کردند حضور فیزیکی خود را در خلیج فارس حفظ کنند. موقعیت استراتژیکی استان هرمزگان، در دهه‌های بعدی نیز توجه ویژه به این منطقه را برای دولت ها و کشورهای خارجی الزامی می ساخت.
در تقسیمات فعلی کشوری شهر بندرعباس مرکز استان هرمزگان است. این شهر یکی از مهم ترین مراکز استراتژیکی و تجاری ایران در جوار خلیج فارس و دریای عمان است . بارانداز شهید رجایی ، اسکلة عظیمی است که بخش وسیعی از مبادلة کالاهای تجاری بین ایران و دیگر کشورها از طریق آن صورت می گیرد. بندر عباس از طریق راههای دریایی، راه آهن، جاده های ترانزیتی درجة یک و از طریق هوا به کلیة مناطق داخلی و دیگر کشورهای جهان مرتبط است.
تنگة هرمز، یکی از حساس ترین و حیاتی ترین گذرگاه های آبی عصر حاضر، در قلمرو سیاسی این استان قرار دارد. این تنگة هلالی شکل ۱۸۷ کیلومتر طول دارد. عمق تنگة هرمز به دلیل شیب تند کف آن از قسمت شمال به جنوب متغیر است، به طوری که در نزدیکی جزیرة لارک، در حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبی نزدیک شبه جزیرة مًسنِدام ۱۸۰ متر است.
اقوام و زبان
استان هرمزگان، از دير باز محل سکونت نخستين اجتماع ها و گهواره فرهنگی کهن است که نخستين حکومت ها با فرهنگی غنی، در کرانه های آن به وجود آمده است. در کرانه ها و جزيره های هرمزگان، عرب ها، لرها، پارس ها، بلوچ ها، ترک ها و تيره های آميخته به سر می برند، که در اثر آميختن، نژاد ويژه ای را به وجود آورده اند. ساکنان محلی بعضی از بندرها و جزيره های استان هرمزگان، عرب زبانان محلی مستقر در ایران هستند که از ديگر نقاط کشور به اين منطقه مهاجرت کرده اند و از نظر ويژگی های جسمانی، آنان با عرب های همسایه کشور هیچگونه شباهتی ندارند. همچنین از دیگر اقوام ساکن در استان هرمزگان می توان: لرها، لاری ها، بلوچ ها و مکرانی ها را نام برد.
به عقیده برخی از دانشمندان مردم شناس اقوام ایرانی اصیل فقط در دو منطقه زندگی می کنند: یکی از این اقوام در میان مردم فارس و ساکنان شمال شرق خليج فارس و ديگری در ميان لرها يا کوه نشينان غرب ايران.
اقوام لر، در سواحل شمالی دريای پارس، از جمله استان هرمزگان به طور پراکنده زندگی می کنند. این اقوام با لهجه لری که گونه ای از زبان پهلوی پيشين است، سخن می گويند.
اقوام لاری، در شهرستان لار استان فارس، بندرها و جزيره های ايرانی دريای پارس، از جمله هرمزگان و سرزمين های جنوبی دريای پارس زندگی می کنند و زبا رایج بین آن ها فارسی دری است.
اقوام بلوچ، در سواحل دريای عمان، خليج فارس، جزيره ها و بندرهای خلیج، از جمله استان هرمزگان زندگی می کنند. البته مردم بندر عباس و برخی از نواحی استان هرمزگان، آمیخته ای از فارس، بلوچ، عرب و سیاه پوست هستند که بندری یا عباسی نامیده می شوند.
و اما مکرانی ها يا مکی ها، که بيشتر در ناحيه مکران استان سيستان و بلوچستان و کرانه های دريای پارس، از جمله استان هرمزگان، به ويژه ناحيه جاسک زندگی می کنند و آميخته ای از نژاد هندو، آسوری، افغان و سياه پوست هستند.
موقعیت اجتماعی و اقتصادی
فعاليت عمده مردم استان هرمزگان بیشتر در زمينه کشاورزى، ماهيگيرى و حمل و نقل دريايى متمرکز شده است.
اين استان از نظر رشد سريع محصولات کشاورزيِ گرمسيرى و مزيت‌هاى نسبى منطقه‌اى و ناحيه‌اى، اهميت قابل توجهى دارد. از جمله مى‌توان به توليد و کاشت انواع صيفى و سبزى مشتمل بر گوجه‌فرنگى، خيار، باميه و هندوانه اشاره کرد. البته کشت مرکباتى از قبيل پرتقال، نارنگى، ليموترش نيز در اين استان رايج است.
استان هرمزگان همچنين در بخش ذخایر معدنی، دارای معادنی از قبیل: کروميت، خاک سرخ سنگ‌گچ و آهک، نمک، گوگرد و آهن است. در کنار این معادن، نفت و گاز از جمله معادن مهم منطقه به شمار می آیند که از اهمیت بالایی در اقتصاد کشور برخوردار است.
علاوه بر معادن ذکر شده، معادن ديگرى نيز در اين استان پیدا شده که عبارتند از: معادن شن و ماسه، سنگ لاشه، نمک طعام و سنگ تزئينى. از دیگر فرآوره های معدنی دیگر می توان به: نمک جزيره هرمز و نمک آبى در جزيره قشم که علاوه بر مصرف کروميتداخلى به خارج صادر مى‌‌گردد، نیز اشاره کرد.
استان هرمزگان همچنین در زمينه صنايع غذايى و حمل و نقل دريايى نیز از موقعيت اقتصادى برجسته‌اى برخوردار است. صنعت شيلات از جمله مهم‌ترين صنايع دریایی استان هرمزگان محسوب می شود که محصولات آن به دو صورت کنسرو ساردين و تن، در سراسر کشور توزیع می شود و در نوع خود دارای اهميت بسيار ممتازى است. کارخانه آرد ماهى نيز از ديگر صنايع استان است که از پوست و استخوان و امعاء و احشاء ماهيان کنسرو شده در کارخانه کنسرو تن، آرد ماهى به عمل مى‌آورد. همچنين صنايع ديگرى مانند صنعت قايق‌سازى، نساجى، لنج‌سازى، يخ‌سازى، کارخانه آب‌ليموگيرى، کشتى‌سازى، تعمير و بازسازى کشتى و لنج نيز در اين استان وجود دارد.
صرف نظر از فعالیت های بخش کشاورزی و حمل و نقل، استان هرمزگان با توجه به بافت سنتی، آداب و رسوم خاص و فرهنگی غنی و ریشه دار، از دیرباز بخش مهمی از انواع صنایع دستی را در خود جای داده است. در استان هرمزگان صنایع دستی بومی از جایگاهی ویژه در فرهنگ و سنت های مردم برخوردار می باشد. به عنوان مثال رودوزی های سنتی که از جمله مهمترین رشته های صنایع دستی این منطقه محسوب می شود. جز و پوشش های بومی زنان و دختران منطقه است و یا نوعی حصیر به نام «تک» در نواحی روستایی هم به عنوان زیرانداز و هم به عنوان بخشی از پوشش سقف خانه ها مورد استفاده قرار می گیرد.
از مهم ترین صنایع دستی استان هرمزگان می توان به: انواع گلدان، کوزه های سفالی، قلیان، سر قلیان، اسفند سوز در باط و قفسی، سجاده های حصیری، بادبزن حصیری، نوعی سبد حصیری گرد و دردار بلند جهت نگداری لباس، در پوش کوزه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام سپ، دمکش حصیری، گلدان حصیری، ظرف میوه حصیری، ظرف نگهداری نان، جاجیم، گبه، انواع گلیم، خورجین، نوعی زیرانداز با پرزهای بلند به نام خرسک، گلابتون دوزی، خوس دوزی بادله دوزی یا تلی بافی و در بخش صنایع دریایی انواع تابلو ها و مجسمه های ساخته شده از پوسته حلزون، صدف، استخوان ماهی، گوش ماهی و مرجان اشاره کرد.
تولیدات سفالگران مینابی عمدتاً ظروف سفالی می باشد که از آن جمله اند: نوعی کوزه آب به نام «جهله» انواع گلدان، قلیان، سرقلیان، اسفندسوز در باز و قفسی «گشته سوز» این ظروف سفالی بیشتر توسط ساکنین نواحی روستایی مورد استفاده قرار می گیرد. محصولات حصیری محصولات حصیری مشتمل بر سجاده حصیری، بادبزن، نوعی سبد حصیری گرد و دردار بلند جهت نگهداری البسه، نوعی زیرانداز به نام «تک» که در نواحی روستایی به منظور پوشاندن سقف خانه ها نیز مورد استفاده قرار می گیرد، درپوش کوزه، نوعی سینی گرد و بزرگ به نام «سپ»، «دمکش»، گلدان حصیری، ظرف میوه، ظرف نگهداری نان «کفه».
بافته های داری سنتی
بافته های داری سنتی شامل قالی افشار، جاجیم، گبه، انواع گلیم، خورجین، نوعی روانداز با پرزهای بلند به نام «خرسک» که گاهی به عنوان زیرانداز مورد استفاده قرار می گیرد.
از حصير بافی بايد به عنوان رايج ترين و معمول ترين صنعت دستی استان هرمزگان نام برد، چرا که ماده اوليه مورد نياز حصير بافی برگ درخت خرما بوده که به حد وفور در اختيار صنعتگران است و توليد انواع فرآورده های حصيری که کاملاً جنبه مصرفی دارد، روستاهای ميناب، يشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن از مناطق مهم بافت حصير است که اکثر کار آن توسط زنان و دختران منطقه صورت می گيرد. مواد اوليه مورد مصرف عبارت است از برگ درخت خرما(پيش مُغ) و ضايعات درخت خرما و گياهی به نام "مور. حصير بافان ميناب در روستاهای بهمنی، چلو، نصيرابی، محمودی و قاسم آباد ساکن هستندسفالگری سفالگری در روستاهای حکمی، گوربند و شهوار از توابع شهرستان ميناب و روستاهای لشتگان از توابع بندر عباس رواج دارد.
گلابتونه دوزی زردوزی که در نقاط مختلف ايران به «کم دوزی»، «گلدوزی»، «برودری دوزی» و «کمان دوزی» شهرت دارد، در اکثر نقاط ايران رواج دارد و در استان هرمزگان بويژه شهرهای بندر لنگه، بندر عباس و ميناب رونق بسيار دارد. از گلابتون دوزی برای توليداتی نظير دمپايی، شلوار های زنانه، سر آستين، پيش سينه، دور يقه، لبه پرده، ديوارکوب، پشتی، کوسن، سجاده، جلد قرآن و تابلو استفاده می کنند.
خوس دوزی اين هنر به کمک نوارهای نقره ای باريک و برروی پارچه توری ريز بافت تجلی يافته و گاه ستاره هايی فلزی برروی پارچه می نشانند، و ازآن برای تزئين مقنعه، دستار(چادر زنانه) استفاده می شود. پارچه مصرفی معمولاً به رنگ های سياه، سفيد، سبز و زرشکی است که هر دو روی پارچه شکل يکسان دارند.
بادله دوزی بادله دوزی يا "تلی بافی" عبارت است از بهم پيوستن چند نوع زری با يکديگر به صورتی که زری بزرگ دروسط و زری های کوچک در اطراف قرار می گيرند. بادله به شکل نوارهايی با پهنای 15 سانتيمتر توليد می شود که معمولاً برای لبه شلوارهای زنانه مورد استفاده قرار می گيرد. سوزندوزی
نوع ديگر از رودوزی است که فقط در بخش "وشاگرد" و توسط زنان و دختران روستايی به شيوه زنان بلوچ انجام می گيرد و دليل آن نزديکی منطقه به استاستان سيستان و بلوچستان است. قاليبافی
مناطق توليد قاليبافی در استان هرمزگان عبارتند از: بندرعباس, روستای درتوجان و بخش حاجی آباد. اغلب توليدکنندگان را عشاير اسکان يافته ايلهای افشاريه ورائينی تشکيل داده که به توليد و تهيه انواع قالی و قاليچه, رويه پشتی و چنته مشغول هستند. توليدکنندگان معمولاً پشم مورد نياز خود را از سيرجان خريداری کرده و خود به ريسيدن و رنگرزی آن اقدام می کنند. نوع گره رايج "گره فارسی" است و نقشه هايی که در بخش حاجی آباد و روستای "درتوجان" بافته می شود نقشه های افشاريه است که به گلابتون-دوزينامهای بوته شاهی، ماه و ستاره ای، سه کله، خشتی، گنبدی، شکارگاه، بچه بغل، سماوری و ... معروف هستند.
خرسک بافی خرسک عبارت است از بافت نوعی فرش با پرزهای بلند و درشت بافت که بافت آن با رنگ های بسيار محدود انجام می شود. در بافت سنتی آن از رنگ طبيعی پشم استفاده می شده است. پرز, تار و پود کلفت آن از پشم است و از پود رو استفاده نمی شود. در قديم از آن به عنوان روانداز استفاده می کرده اند. امروزه از اين نوع بافت برای توليد پادری و کناره در اندازه های مختلف استفاده می کنند. نقوش خرسک معمولاً هندسی بوده و بافت آن در روستای "درتوجان" رواج دارد. شيريکی پيچ از ديگر توليدات استان هرمزگان شيريکی پيچ را می توان نام برد که مرکز توليد آن روستاهای بخش حاجی آباد بوده و دليل رونق آن همسايگی منطقه با استان كرمان است.
چادرشب بافی چادرشب بافی يا "کاربافی" از ديگر صنايع دستی استان هرمزگان است که در روستاهای کليبی و سرريگان از توابع ميناب و روستاهای سيروئيه، احمديه و فارقان رواج دارد.
چنته بافی چنته بافی در منطقه وشاگرد به وسيله دارهای زمينی و توسط زنان انجام می شود. نقش ها اغلب به صورت هندسی و ذهنی بافت است. اطراف چنته را به وسيله صدف های دريايی و منگوله های رنگی ت رودوزيزئين می کنند. از چنته بيشتر برای تزئين کپرها استفاده می شود.
صنايع دستی دريايی همه ساله به هنگام جزر و مد دريا, مقادير متنابهی از انوع صدف ها, حلزون ها و بقايای آبزيان خليج فارس در سواحل جزاير متعدد اين خليج (کيش، ابوموسی، لارک، قشم، هرمز و ...) می ريزد که توسط اهالی بومی جمع آوری شده و توسط افراد باذوق از آنها تابلو، مجسمه ها و اشياء گوناگونی توليد می شود. مواد اوليه مصرفی شامل پوسته حلزون ها، صدف ها، استخوان ماهی، گوش ماهی و مرجان است و برای اتصال قطعات انتخاب شده از چسب بی رنگ استفاده می کنند.
استان هرمزگان نام یکی از استانهای کشور ایران است. این استان در جنوب ایران و در شمال تنگه هرمز قرار دارد. کرانه‌های این استان در شرق بر دریای عمان و در غرب بر خلیج فارس قرار دارند.
بعضی از جزیره‌های مهم هرمزگان عبارت‌اند از قشم، کیش، ابوموسی، لاوان، هرمز، لارک، سری.
استان هرمزگان دارای ۱۱ شهرستان، ۲۳ شهر، ۳۳ بخش و ۷۱ دهستان و ۲۱۷۰ آبادی دارای سکنه‌است و بنا به سرشماری بعمل آمده در سال ۱۳۷۵ جمعیت استان هرمزگان ۱۰۶۲۱۵۵ نفر می‌باشد.
استان هرمزگان در حدفاصل بین مختصات جغرافیایی ۲۵ درجه و ۲۴ دقیقه تا ۲۸ درجه و ۵۷ دقیقه عرض شمالی و ۵۳ درجه و ۴۱ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۱۵دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده‌است.این استان حدود ۶۸هزار کیلومتر مربع مساحت دارد که از این نظر هشتمین استان کشور می‌باشد. هرمزگان از جهت شمال و شمال شرقی با استان کرمان، غرب و شمال غربی با استانهای فارس و بوشهر از شرق با سیستان و بلوچستان همسایه بوده و جنوب آن را آبهای گرم خلیج فارس و دریای عمان در نواری به طول تقریبی ۹۰۰ کیلومتر دربرگرفته‌است. بنا به سرشماری بعمل آمده در سال ۱۳۷۵ جمعیت استان هرمزگان ۱۰۶۲۱۵۵ نفر می‌باشد که از این تعداد ۴۱۹۹۳۸ نفر در بندرعباس ساکن می‌باشند. بندرعباس به‌عنوان مرکز استان امروزه یکی از شهرهای بزرگ ایران می‌باشد که مرکز مهم فعالیتهای اقتصادی و تجاری می‌باشد. این شهر که در قسمت انتهایی خلیج فارس و در فصل مشترک شاهراه خلیج فارس و دریای عمان واقع گردیده‌است که نقش مهمی در زمینه صادرات و واردات کشور ایفا می‌کند.تأسیسات مهم دریایی و زیربنایی کشور همچون بندر شهید رجایی، پالایشگاه نفت بندرعباس، کارخانه آلومینیوم المهدی، کارخانه آلومینیم هرمزگان، کشتی سازی خلیج فارس، فولاد و سیمان هرمزگان از این جمله می‌باشند. این استان از طریق زمین به استانهای بوشهر فارس کرمان و سیستان و بلوچستان ارتباط دارد و با راه آهن به راه آهن سراسری ایران متصل است و از طریق هوا با داشتن فرودگاهای بین المللی بندرعباس، کیش، بندر لنگه و قشم به سراسر جهان متصل است .
سوغات
انواع محصولات حصیری، پارچه های گلابتونی دوزی شده، پارچه های سوزن دوزی شده، انواع محصولات صنایع دریایی ساخته شده از صدف و قالی از جمله سوغاتی های مهم استان هرمزگان به شمار می روند.
علاوه بر صنایع دستی ذکر شده می توان از خرما و مرکبات نیز به عنوان سوغات این استان نام برد.
جاذبه های طبیعی – گردشگری
ابوموسی : جزیره سیری، جزیره فرور بزرگ، جزیره فرور کوچک، سواحل خلیج فارس، نخلستان ها و باغ ها
بستک : آب معدنی کمشک در جناح، دامنه رشته کوه بون کوه چهار برکه در کوخرد، قنات پارا، قنات کوخرد
بندر جاسک : آب گرم سدیج، دامنه کوه بشاگرد، جنگل حرا، چشمه آب گرم پوراف،حاشیه رودخانه جگین
بندر عباس : دامنه کوه فارغان، دامنه کوه شت کوه، دامنه کوه گنو، چشمه آب گرم گنو، چشمه آب گرم خورگو، چشمه آب گرم سرخان، حاشیه رودخانه کل یا رودخانه شور، حاشیه رودخانه شمیل یا حسن لنگی، حاشیه رودخانه جلابی، جزیره هرمز، منطقه حفاظت شده گنو
بندر لنگه : دامنه کوه شو یا کوه شب، دامنه کوه سیاه، حاشیه رودخانه مهران
حاجی آباد : دامنه کوه فارغان، دامنه کوه هماگ، دامنه کوه زردکوه، دامنه کوه کوشا، دامنه کوه کافری
رودان یا دهبارز : آبشار کرون، ناز دشت
قشم : بندر قشم، بخشی از جنگل های حرا، جزیره لارک، جزیره هنگام، صخره های زیبای سواحل بندر قشم
کیش : آکواریوم حیات دریا، اسکله تفریحی، درخت لور، نمایشگاه خزندگان
میناب : حاشیه رودخانه میناب
جاذبه های تاریخی
بستک : آرامگاه علمای کوخرد یا دو گنبدان کوخرد، بازار تاریخی بستک، حمام خانی بستک، حمام سیبه بستک، قلعه ایلود، قلعه توصیله کوخرد، قلعه جناح، قلعه دیده بان، قلعه فتویه، قلعه قلات، قلعه کوهیج، قلعه آماج، کاروانسرای اوشیرینو، کاروانسرای سه نخود، کاروانسرای کوردان، مسجد بربار کوخرد، مسجد جامع قبله کوخرد، مسجد چاله کوخرد، مسجد جامع بستک، مسجد جامع قدیمی بستک، مسجد کوردان کوخرد، مسجد لاور در لاور
بندر عباس : آرامگاه امام زاده سید مظفر، امام زاده شاه محمد تقی، بقعه خضر، پل لاتیدان در جزیره هرمز، حمام گله داری، خانه گله داری، معبد هندوها، محله باستانی سورو، عمارت کلاه فرنگی، کاروانسرای بستک در مسیر جاده لار و بندر لنگه به بندر عباس، قلعه پرتغالی ها در جزیره هرمز، مسجد صحرا باغی، مسجد منبر کهنه
بندر جاسک : دخمه و روستای تاریخی گزدان، روستای تاریخی جگین، اتاق های ساسانی در درماغه کوه مبارک، تلگراف خانه جاسک، برج سیاه و سفید
بندر لنگه : شهر باستانی کنگ، شهر باستانی حریره، عمارت فکری، قلعه لشتان، کاروانسرای تاریخی بستک، مسجد ملک ابن عباس کاروانسرای گاگلکی در مسیر شهرستان های بستک و لار به بندر لنگه، مسجد افغان، مسجد بازار مساح
حاجی آباد : آستانه امام زاده سید محمد، قلعه تاریخی حاجی آباد
رودان یا دهبارز : تپه مارو یا خیرآباد، پل رودخانه آب نما، قلعه دختران
قشم : بقعه شیخ برخ الاسود، تپه باستانی کولغان، زیارتگاه بی بی مریم، شهر خاربز، شهر قدیمی خربز، غارهای خربس، غار نمکدان، قلعه پرتغالی ها، قلعه لارک، مسجد جامع قشم، مسجد برخ، مسجد رمچاه، مسجد کوشه، نیایشگاه میترا
کیش : جاده جهان، شهر زیرزمینی، شهر بازی، کشتی یونانی مسجد خاتم الانبیا (ص)
میناب : امام زاده امیر دیوان، پنجشنبه بارار، قلعه هزاره یا بی بی مینو، قلعه شاداب، قلعه کردر، قلعه گوربند